متأسفانه گاهی مشاهده می‌شود در مراسم و عزاداری‌های عاشورا برخی افراد با آسیب‌ رساندن به خود به اشکال مختلف، که شدیدترین آن قمه‌زنی است، ناراحتی و عزاداری خود را نشان می‌دهند. انجام این عمل از دیرباز موجب بحث میان علمای شیعه بوده ‌است، هرچند تعداد معدودی  از علما اجاز‌ه‌ی انجام این اعمال را داده‌اند اما بسیاری از مراجع و بزرگان دین با تقبیح چنین رفتارهایی آن را موجب وهن اسلام دانسته و تحریم کرده‌اند. آنچه مسلم است، این است که عوامل بسیار متعدد و مختلفی همچون عوامل زیستی، روانی، اجتماعی و فرهنگی در جهت انجام این کار توسط یک فرد دخیل‌اند و شاید در خیلی از مواقع نتوان علل دقیق را مشخص کرد. اما به هر حال می‌توان تا حد بسیاری راجع‌به این مسئله صحبت کرد. برای بررسی علل رفتارهای خود آسیب‌رسان در مراسم عزاداری از جنبه‌های مختلفی می‌توان به موضوع نگاه کرد. از جنبه‌ی مذهبی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و... که هر یک به جای خود باید مورد توجه قرار گیرد. در این مقاله بر آن هستیم بیان کنیم افرادی که در انجام مراسم عزاداری به خود آسیب جسمی وارد می‌کنند و رفتارهای افراطی بروز می‌دهند، به لحاظ روان‌شناختی، چه خصوصیات شخصیتی دارند. رفتارهای خود‌آسیب‌رسان در مراسم عزاداری شامل آسیب‌های بدنی مکرر مانند زدن به صورت، کوبیدن سر، خراشیدن یا پاره‌‌کردن پوست است.

مطالعه‌ها نشان می‌دهند افراد مبتلا به جرح خویشتن با انجام این کار در سطح بالایی از برانگیختگی فیزیولوژیک قرار می‌گیرند که بالاتر از خط پایه است. متأسفانه، گاهی اولین آسیبی که فرد به خود می‌رساند ممکن است اتفاقی باشد یا شاید در اثر تقلید از کسانی است که دست به چنین کاری می‌زنند؛ اما بعدها ممکن است تبدیل به یک عادت رفتاری شود.

 

  علل برخی رفتارهای خودآسیب‌رسان

به نظر می‌رسد علت‌های عمده‌ی رفتارهای خودآسیب‌رسان در مراسم عزاداری این موارد باشد.

  حالات اضطرابی و افسردگی: برخی از  این افراد،  اضطراب و افسردگی مزمن دارند و خشم خود را به دورن ابراز می‌کنند. ویژگی‌های بیان‌شده، باعث می‌شود، گاهی افراد تحت تأثیر جو محیطی که در آن قرار گرفتند، به خود آسیب برسانند.

  عدم توانایی درست در بروز احساسات منفی: فردی که دست به اعمال آسیب‌زا می‌زند شاید دلیل آن را نداند یا دلیل مذهبی مانند علاقه فراوان به اهل بیت را بیان کند. اما واقعیت این است که در اغلب مواقع این اعمال بعد از یک فشار شدید یا بعد از یک رخداد استرس‌زا انجام می‌شوند و این نشان‌دهنده‌ی این است که این‌گونه افراد توانایی بروز احساسات خود را به صورت سالم ندارند. همچنین بعضی از افراد گمان می‌کنند اگر از بیرون احساس درد کنند، دیگر از درون احساس درد نمی‌کنند. از دیگر انگیزه‌های خودزنی این است که به دیگران ثابت کنند دردهای عاطفی آنها واقعی است. البته درد ناشی از زخم‌ها ممکن است به‌طور موقتی دردهای عاطفی را تسکین دهند. 

  نیازمند توجه و حمایت دیگران: برخی افراد نیز به‌خصوص نوجوانان و جوانان، به علت این‌که این اعمال آسیب‌رسان مورد توجه و نگاه سایر عزاداران قرار می‌گیرد، برای کسب توجه آنها اقدام به این رفتارها می‌کنند. در‌واقع برای جلب توجه یا نگهداری نفوذ بر دیگران از جسم خود استفاده می‌کنند. حتی مشاهده می‌شود مدت‌ها بعد از این رفتار آسیب‌رسان، افراد همچنان در محافل گوناگون برای جلب‌ توجه، اقدام خود را با آب‌وتاب و هیجان برای سایرین تعریف می‌کنند؛ این تقویت شاید باعث شود در مراسم بعدی نیز رفتار خود را تکرار کنند.

  احســـاس گناه: ممکن است وقتی از فردی که رفتارهای خودآسیب‌رسان را انجام می‌دهد علت را بپرسید، بیان کند «من بعد از خودزنی احساس آرامش می‌کنم.» احساس گناه و شرمساری که افراد از اعمال نکوهیده‌ی قبلی خود دارند، معمولاً با خود‌زنی تسکین می‌یابند. درواقع این روش را برای تنبیه و مجازات خودشان در نظر می‌گیرند. بنابراین این احساس در فرد باعث تکرار آسیب‌رسانی به خود می‌شود.

شاید به‌طور خلاصه بتوان گفت، کسانی که در مراسم عزاداری به خود آسیب جدی وارد می‌کنند افرادی هستند که به علت تنش‌ها و فشارهای روانی اقدام به آسیب خود می‌کنند و با این کار از تنش رهایی می‌یابند و افسردگی آنان کاهش می‌یابد و این عمل باعث کاهش خشم و ایجاد احساس امنیت در آنها می‌شود و بدین‌وسیله نیاز به حمایت و توجه دیگران را ابراز می‌کنند.

منبع:ماهنامه سپیده دانایی

بازنشر : جادوی کلمات - روانشناسی